İLAÇ UYUM DESTEK MODÜLÜ
YENİ BAŞLANAN İLAÇ UYUM DESTEK MODÜLÜ Türk Eczacıları Birliği tarafından Rehber Eczanem Programı Kapsamında hazırlıkları sürdürülen yeni hizmet modülüdür.
PROGRAMIN TAM ADI:
Erişkinlerin Yeni Başladıkları İlaca Uyumu Desteklemek Amacıyla Eczacı Tarafından Sunulacak Eğitim ve Danışmanlık Hizmetinin Geliştirilmesi ve Değerlendirilmesi.
PROGRAMIN AMACI:
YENİ İLAÇ HİZMETİ HAKKINDA GENEL BİLGİLENDİRME
AVRUPA ÜLKELERİNDE ECZACILAR TARAFINDAN SUNULAN YENİ İLAÇ HİZMETİ;
Yeni İlaç Hizmeti Avrupa’da
5 ülkede (Belçika, Danimarka, Hollanda, Norveç, Birleşik Krallık) çoğu eczane tarafından yasa veya sözleşme ile Devlet/Sağlık ödeyici tarafından geri ödemesi sağlanmaktadır.
7 ülkede (İspanya, İtalya, Norveç, Finlandiya, İrlanda, Portekiz, İsveç ) Bazı eczanelerde pilot olarak uygulanmaktadır. (3)
Yeni ilaç hizmetini de içinde barındıran İlaç İncelemesi Hizmetleri, Avrupa’da;
11 ülke’de (Danimarka, Fransa, İtalya, Hollanda, Norveç, Çek Cumhuriyeti, Portekiz, Slovenya, İspanya, Birleşik Krallık, Almanya) Çoğu Eczane tarafından yasa veya sözleşme ile sağlanmaktadır.
7 ülkede (Avusturya, Danimarka, Fransa, Hollanda, Lüksemburg, Slovenya, Birleşik Krallık) Devlet/Sağlık Ödeyici tarafından geri ödemesi sağlanmaktadır.
4 ülke: (Norveç, Lüksemburg, Almanya, Sırbistan) pilot olarak uygulanmaktadır (3)
REHBER ECZANEM PROGRAMI YENİ BAŞLANAN İLAÇLA İLGİLİ ECZACI EĞİTİM & DANIŞMANLIĞI
HİZMET ÇERÇEVESİ
KİMLER BU HİZMETİ ALABİLİR?
18 yaş ve üzeri bireyler, herhangi bir nedenle eczaneye gelen, hastalık ve ilaçları ile ilgili öz-yönetiminden kendisi sorumlu olanlar ve çalışma hakkında bilgilendirildikten sonra çalışmaya katılmaya gönüllü olanlar, ayrıca aşağıda belirtilen ilaç gruplarında yer alan en az bir etken maddeyi içeren yeni başlanan bir reçetesi olanlar
- Antihipertansif ajanlar
- Diyabet tedavisinde kullanılan ilaçlar
- Antikoagülan/ antitrombositik ajanlar
Projenin ilk aşaması olarak tanımlanmıştır. İlerleyen süreçlerde ise;
- Dislipidemi tedavisinde kullanılan ilaçlar
- Majör depresyon tedavisinde kullanılan ilaçlar
- Proton pompası inhibitörü ilaçlar
- Antimikrobiyaller
- Osteoporoz tedavisinde kullanılan ilaçlar
üzerinden çalışmaların geliştirilmesi planlanmıştır.
Demans tanısı olanlar, Antipsikotik ilaçlar veya kolinesteraz inhibitörü veya memantin reçetesi olanlar, bakım programında en az bir görüşmeye gelmeyenler veya eksik verisi olanlar çıkarılma kriteri olarak tanımlanmıştır.
HİZMET AKIŞ ŞEMASI
HASTA EĞİTİMİ VE DANIŞMANLIK SÜRECİ
Hasta Başlangıç Verilerinin Alınması -Başlangıç Görüşmesi:
Bu hizmet hakkında bilgi, erişkin hasta herhangi bir nedenle eczaneye geldiğinde veya eczanede yeni başlanan ilacın yer aldığı reçetenin karşılanması sırasında verilecektir.
Hasta bilgilendirme sonrasında çalışmaya katılmak isterse bu hizmet için geliştirilmiş yazılım programına eczacı tarafından hasta kaydı sağlanacaktır. Bu kayıt sırasında hastadan yazılı veya elektronik onam veya kısa cep telefonu mesajıyla gönderilen kod ile alınacaktır.
Hizmet kaydı sırasında hastanın yaşı, cinsiyeti, eğitim durumu, reçetenin tarihi ve reçetenin poliklinik veya hastaneden taburculukta yazılıp yazılmadığı, hastanın var olan diğer hastalıkları ve kullandığı diğer ilaçlar/ reçetesiz ilaçlar/ gıda takviyeleri ile ilgili bilgi alınacaktır.
Yeni başlanan ilacın, hastanın hali hazırda kullandığı ilaçlarla olası ilaç etkileşimi çeşitli yazılım programları kullanılarak eczacı tarafından kontrol edilecektir. Eğer ciddi bir etkileşim tespit edilirse, hasta doktoruna yönlendirilecektir.
Özellikle 5 ve üzeri ilaç kullanan yani polifarmasi olan hastalarda, hastanın kullandığı ilaçlarla ilgili daha doğru ve güncel ilaç öyküsü alınması gerektiğinde eczacı hastaya ilaç çantası kontrol hizmeti önerebilecektir. Bu hizmet kapsamında hastadan evdeki tüm ilaçlarını getirmesi istenerek ilaç ve takviye edici ürünlere ilişkin detaylı inceleme ve danışmanlık hizmeti sunulabilecek; Türk Eczacıları Birliği Bilişim Teknolojileri Birimi tarafından geliştirilmiş olan piktogramlı ilaç kartı hazırlanarak sunulabilecektir.
Yeni Başlanan İlaca Uyumu Destekleyecek Eğitim ve Danışmanlık Hizmeti Sunumu
Yazılı/elektronik onam sonrasında ilk görüşmede hastaya öncellikle yeni başlanan ilacının nasıl ve ne zaman kullanacağı ile ilgili sözel ve yazılı (ör. yapılandırılmış standart bir bilgi, kutu üzerine kullanım talimatları ile ilgili etiket yapıştırarak ve ilaçla ilgili hazırlanan eğitim broşürü hastaya sunularak) anlatılacaktır.
Hasta eğitim broşürlerinde sağlık inanç modeli kullanılarak, hastanın ilacını reçetede belirtildiği gibi kullanırsa karışılacağı iyi sonuçlar açıklanacaktır. Sağlık inanış modelinde hastaların doğru ve düzenli ilaç kullanımını destekleyecek duyarlılık algısı (kronik hastalığı olan hastalarında uyumsuzluk oranları, risk faktörleri), ciddiyet algısı (doğru ve düzenli ilaç kullanmazsa sağlığını nasıl tehlikeye sokacağı belirtilir), tehdit algısı (doğru ve düzenli ilaç kullanmaması sonucu karşılaşacağı kötü sonuçlar), yarar algısı (doğru ve düzenli ilaç kullanmasının faydaları), ilaçlarının doğru ve düzenli kullanmasındaki engeller ve bunlara yönelik öneriler, ilaç öz yönetimini destekleyecek ilaç bilgisinin yanı sıra ilaç uygulaması ile ilgili ipuçları ve eyleme geçiriciler hakkında bilgiler sunulmaya çalışacaktır (11)
Bu eğitim sırasında öğrendiğini anlat tekniği (teach-back) kullanılarak ilaçla ilgili temel kullanım talimatlarının, hasta tarafından doğru anlaşılıp anlaşılmadığı teyit edilecektir. Bu metotta, hastaların bilmeleri ve yapmaları gereken konular belirtildikten sonra hastalardan anladıklarını kendi sözcükleriyle anlatmaları istenir. Hasta öğrendiklerini doğru bir şekilde tekrarlayamazsa, bilgiler yeniden anlatılır. Hasta anlayana kadar bu süreç devam eder. Bu esnada, öğrenmeyi artıracak broşür, diyagram gibi yazılı ve görsel materyaller kullanılabilir.
Hastaya sunulacak ilaç bilgisi içeriği aşağıda sunulan 6 soruda toparlanacaktır.
- Neden bu ilacı kullanıyorum?
- İlacımı nasıl almalıyım?
- İlacımı kullanırken nelerle karşılaşabilirim?
- İlacımı alırken nelere dikkat etmeliyim?
- İlacımın bir dozunu almayı unutursam ne yapmalıyım?
- İlacımı nerde saklamalıyım?
Hasta Takip Görüşmeleri
Bu görüşme hasta onamı alındıktan 7-10 gün sonra telefonla veya yüz yüze yapılabilir. Bu görüşmenin amacı hastanın sunulan talimatlara göre yeni başlanan ilacı reçetede belirtildiği şekilde doğru alıp almadığını kontrol etmek olacaktır. İlacı almada herhangi bir fiziksel sorunu (yutma sorunu veya ilaç dozaj formunu yanlış kullanma gibi) olup olmadığı sorgulanacaktır. Ayrıca yapılan önerilerin yürütülebilirliği veya bir problemin ortaya çıkıp çıkmadığı sorgulanacaktır. Bu basamakta tedavi uyum anket ölçeğinde yer alan sorular sorulacaktır. Amaç tedavi uyum düzeyinin ve varsa tedavi uyum sorunlarının tespit edilmesidir. Tedavi uyum sorunlarının nedenine göre hastaya eczacı eğitim ve danışmanlığı sunulacaktır. Her eczacı-hasta görüşmelerinden sonra eğer gerekirse eczacı hastayı hekimine yönlendirilecektir.
Hastanın ilaç kullanım tutumu ve kasıtlı veya kasıtsız nedenlerle ilaç kullanıp kullanılmadığı araştırılacaktır. Ayrıca ilaç kullanım bilgi ve tutumları değerlendirilecektir. İlaç dozaj formlarıyla ilgili veya ilaç uygulamasındaki sorunların saptanması ve gerekli önerilerde bulunulması amaçlanacaktır.
İlaç kullanım tutumunun belirlenmesi: yapılandırılmış hasta-eczacı görüşme soruları ile yapılacaktır. Burada yer alan sorunlar ve eczacı önerileri literatürde yer alan örneklerden derlenmiştir (5,6).
Ayrıca literatürde de belirtilen kronik hastalığı olan bireylerde tedavi uyumunu destekleyecek davranış değişikliği çarkı kullanılarak eczacı önerileri oluşturulacaktır (6, 12, 13,14, 15).
30 gün sonra hasta ile yüzyüze veya telefonla bir görüşme daha gerçekleştirilerek hastaya tedavi uyum anketi uygulanacaktır. Bu görüşmede hastanın bu süreçte doktor randevusu ve/veya hastaneye başvuruları olup olmadığı sorgulanacaktır.
HİZMETİ SUNACAK ECZACININ EĞİTİMİ
Hizmeti sunacak Eczacıların Eğitim süreçleri Türk Eczacıları Birliği Eczacılık Akademisi koordinasyonunda Proje Danışmanları ve Rehber Eczanem Programı Ulusal Eğiticileri tarafından gerçekleştirilecektir.
Eğitimler konu özelinde değerlendirilerek yüz yüze ve/veya TEBEŞİR online eğitim platformumuz üzerinden sunulacaktır.
Eğitim Öğrenim Hedefleri;
- Yeni başlanan ilaçların farmakolojik özelliklerini açıklayabilmek
- Yeni başlanan ilaçların güncel tanı ve tedavi kılavuzlarına göre uygun kullanımlarını sıralayabilmek
- Hastalarından doğru ilaç öyküsü alma tekniklerini açıklayabilmek
- Tedavi uyumunu ve tedavi uyumu ile ilgili sorunları sıralayabilmek
- Eczacı hasta görüşmelerinde kullanılabilecek iletişim tekniklerini açıklayabilmek
- Eczacı hekim görüşmelerinde kullanılabilecek iletişim tekniklerini açıklayabilmek
- Olası ilaç-ilaç etkileşimlerini tespit etmede karar destek sistemlerini kullanabilmek
- Tedavi uyum sorunlarını önlemek ve çözmek için uygun eczacı eğitim ve danışmanlık hizmetlerini açıklayabilmek
Şeklinde tanımlanmıştır. Program katılımcıları ile belirli dönemlerde düzenlenecek değerlendireme toplantıları ile hizmet sunulurken karşılaşılan sorunların tartışılması ve deneyim paylaşımları sağlanacaktır.
Bu toplantılar sonucunda belirlenen eğitim ihtiyaçlarına göre sürekli mesleki gelişim felsefesine uygun olarak eğitim programına yeni konular eklenecektir.
Eczacılara, ilaç ve hastalıkla ilgili web tabanlı bilgi kaynakları hakkında da bilgi sunulacaktır. Yeni ilaçlar için www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginformation.html adresindeki İlaçlar, Takviyeler ve Bitkisel Bilgilerin son sürümü ve/veya Medscape ve/veya RxMedia ve/veya TEBRp kaynakları kullanılacaktır. Bunların kullanılması için gerekli bilgi ve talimatlar uzaktan erişimli eğitim modülünde yer alacaktır.
KAYNAKLAR
(1) Pharmacy 2030: A Vision for Community Pharmacy in Europe
(2) Pharmaceutical Services Negotiating Committee, https://psnc.org.uk/services-commissioning/advanced-services/nms/
(3)Institute For Evidence Based Health (ISPE) – Pharmacy Services In Europa:Evaluating Trends and Value Report
(4)Brown MT, Bussell JK. Medication adherence: WHO cares? Mayo Clin Proc. 2011;86(4):304-14.
(5) Elliott RA, Boyd MJ, Salema NE, Davies J, Barber N, Mehta RL, et al. Supporting adherence for people starting a new medication for a long-term condition through community pharmacies: a pragmatic randomised controlled trial of the New Medicine Service. BMJ Qual Saf. 2016;25(10):747-58.
(6)Doucette WR, Farris KB, Youland KM, Newland BA, Egerton SJ, Barnes JM. Development of the Drug Adherence Work-up (DRAW) tool. J Am Pharm Assoc (2003). 2012;52(6):e199-204.
(7) Barber N, Parsons J, Clifford S, Darracott R, Horne R. Patients' problems with new medication for chronic conditions. Qual Saf Health Care. 2004;13(3):172-5.
(8)Fernandez-Lazaro CI, García-González JM, Adams DP, Fernandez-Lazaro D, Mielgo-Ayuso J, Caballero-Garcia A, et al. Adherence to treatment and related factors among patients with chronic conditions in primary care: a cross-sectional study. BMC family practice. 2019;20(1):132.
(9)Hovland R, Bremer S, Frigaard C, Henjum S, Faksvåg PK, Saether EM, Kristiansen IS. Effect of a pharmacist-led intervention on adherence among patients with a first-time prescription for a cardiovascular medicine: a randomized controlled trial in Norwegian pharmacies. Int J Pharm Pract. 2020 Aug;28(4):337-345.
(10) Okuyan B, Ozcan V, Balta E, Durak-Albayrak O, Turker M, Sancar M, Yavuz BB, Uner S, Ozcebe H. The impact of community pharmacists on older adults in Turkey. J Am Pharm Assoc (2003). 2021;61(6):e83-e92
(11) Champion VL, Skinner CS. The health belief model. In Glanz K, Rimer BK, Viswanath K (Eds.) Health behavior and health education: Theory, research, and practice Jossey-Bass; 2008. pp. 45–65. ISBN: 978-0787996147.
(12) Guerreiro MP, Strawbridge J, Cavaco AM, Félix IB, Marques MM, Cadogan C. Development of a European competency framework for health and other professionals to support behaviour change in persons self-managing chronic disease. BMC Med Educ. 2021;21(1):287
(13) Michie S, Richardson M, Johnston M, Abraham C, Francis J, Hardeman W, et al. The behavior change technique taxonomy (v1) of 93 hierarchically clustered techniques: building an international consensus for the reporting of behavior change interventions. Annals of behavioral medicine. 2013;46(1):81-95.
(14) Allemann SS, Nieuwlaat R, van den Bemt BJ, Hersberger KE, Arnet I. Matching adherence interventions to patient determinants using the theoretical domains framework. Frontiers in pharmacology. 2016;7:429.
15) Torres-Robles A, Benrimoj SI, Gastelurrutia MA, Martinez-Martinez F, Peiro T, Perez-Escamilla B, Rogers K, Valverde-Merino I, Varas-Doval R, Garcia-Cardenas V. Effectiveness of a medication adherence management intervention in a community pharmacy setting: a cluster randomised controlled trial. BMJ Qual Saf. 2022;31(2):105-115.